Kasteel Huis Bergh is een prachtig Nederlands middeleeuws kasteel dat een uitgebreide geschiedenis kent. Bent u benieuwd naar de achtergronden en verhalen achter dit architectonische wonder? Lees dan snel verder!

Voorburcht

Op het voorplein van dit indrukwekkende kasteelcomplex wordt u omringd door een rijke geschiedenis. De oudste vorm dateert uit de 12e eeuw Huis Bergh, en het is sindsdien voortdurend onderhevig geweest aan veranderingen met enkele opmerkelijke uitzonderingen. Zoals toen een oud koetshuis werd gebouwd op de voorburcht rond 1700, waar vandaag de dag ons café is gevestigd!

Het huis van de rentmeester, het koetshuis en de stal bevinden zich allemaal op dit terrein. Er is ook een wasserij om kleren in schoon te maken! Heeft u al gehoord van Maria Gravin Zu Dem Bergh Markiezin Zu Bergen op Zoom? Zij was de echtgenote van graaf Herman van den Bergh (1558-1611).

De leeuwen op de voorburcht maken het tot een bijzondere plek. U ziet ze voor één brug, die in opdracht van graaf Oswald III (1646-1712) werd gemaakt. Beeldhouwer Johannes Rendeles uit Coesfeld maakte dit beeld rond 1700 voor hem om te gebruiken als hij later die eeuw zijn kasteel bezocht!

De drie torens

De kanselarijtoren is tegenwoordig alleen vanuit het koetshuis te zien. De oorspronkelijke middeleeuwse functie van dit bouwwerk was verdedigingstoren, maar nu is het geheel geïntegreerd in zijn nieuwe rol – het huisvesten van rekeningen van het landgoed die dateren van eeuwen eerder!

De platte toren wordt de toren links van het koetshuis genoemd. De reden voor deze naam is duidelijk te zien aan zijn halfronde, afgeplatte vorm die afsteekt tegen een verder lineaire voorgevel aan de kustzijde. Ongeveer waar hij grenst aan wal en gordijnmuren tegenover ronde gevangenistorens die ook zijn gerestaureerd aan de hand van oude tekeningen.

Gevangenis

De ronde toren, ook wel gevangenistoren genoemd, staat op de buitenste ringmuur van Kasteel Huis Bergh. Hier begon Mechteld ten Ham in 1601 aan haar reis nadat ze door enkele inwoners beschuldigd was van hekserij. Zij dachten dat ze krachten bezat omdat ze zo volhardend waren in hun geruchten. Maar door een onpartijdig proces konden deze valse beweringen weerlegd worden!

Maar Mechteld weigerde terug te krabbelen en de oude vrouw werd levend verbrand als gevolg daarvan.

Wal en verdedingswerken

De verdedigingsmuur van het kasteel is een overblijfsel uit de vroege middeleeuwen. Hij werd oorspronkelijk beschermd door houten palissaden, maar vandaag de dag staat hij nog steeds als een aarden constructie met kantelen en torentjes erop – een symbool van eeuwenoude macht voor degenen die weten hoe ze het moeten zien.

De buitenste gracht was in de zeventiende eeuw een visvijver. Hij diende als zodanig voor graaf Oswald III, die eens tijdens het vissen zijn rug blesseerde en behandeld moest worden door een ervaren apotheker, Corvino da Montelusa (1646-1712).

Zichtlijn bovenop de wal naar Hoog Elten

Als men vanaf dit punt over de Elterberg uitkijkt, kan men de St. Vituskerk in al haar glorie zien. Vituskerk in volle glorie te zien. Gebouwd bovenop een vroegere kapel voor adellijke vrouwen die zonder geloften konden leven, maar toch deel uitmaakten van een kloostergemeenschap; het is geen wonder dat men in 1760 met de bouw was begonnen om ervoor te zorgen dat mensen altijd toegang tot hun geloof zouden hebben, ook als ze hier woonden!

De restauratie van de kerk was mogelijk dankzij Jan Herman van Heek, die Kasteel Huis Bergh in 1912 kocht. De textielfabrikant doneerde geld voor de wederopbouw en restauratie tijdens de Tweede Wereldoorlog toen sloop onvermijdelijk leek

De krachtige spanning die van binnen deze muren uitgaat is iets wat je voelt, zelfs als je er niet van dichtbij bij bent. Waar ze zich stevig vasthouden ongeacht wat er om hen heen gebeurt, omdat deze plek in de loop der tijd het een en ander heeft meegemaakt. Zoals twee keer door brand worden verwoest, maar toch elke keer overeind blijven staan, zodat we van hun kracht kunnen leren.

Benkske op de wal

De bankjes op de dijk en in de Plantage zijn een geliefde plek voor bruidsparen uit ‘s-Heerenberg om hun verkering te beginnen.

Oudste tuin van Nederland 1461

De tuin van Kasteel Huis Bergh is de oudst bekende, geregistreerde kasteeltuin in Nederland. Het is interessant om te zien dat deze nog steeds bestaat met de oude contouren en indeling, ook al zijn er in de loop der tijd veel wijzigingen aangebracht sinds 1461. Toen er voor het eerst een ’tuyn an den Vinckenberch’ verscheen, zoals blijkt uit de verslagen van Willem II van den Bergh, die koning was van 1440-1465. Een cruciale voorwaarde voor dit soort land. Waar tuinen naar verwezen werden, was dat ze omheiningen of omheiningen hadden. Die meer op de voorgrond traden toen ze rond 1510 na Chr. werden aangekocht, waaruit blijkt hoe extravagant sommige mensen in deze tijd konden zijn.

Terwijl u door de archieven wandelt, kunt u verschillende ontwikkelingen zien van 1461 tot vandaag. Deze omvatten de bouw van fonteinen en het planten van gewassen, maar ook de oprichting van gebouwen!

In het vroegst bekende document over de tuin wordt deze beschreven als “begroeid” met vogels voor voedsel en zang.

Er werden verschillende vangtechnieken gebruikt om de vinken te vangen, waaronder lokken met lokvogels en het gebruik van netten. Het lokken van vogels zodat ze op lijmstokken zouden landen was een andere methode die werd toegepast door degenen die een snelle vangst wensten – maar niet alle methoden bleken succesvol aangezien het hooguit een gemangeld lijk opleverde!

Deze vink zat in een verdekte positie en trok aan het ‘vinkentouw’. Het is waarschijnlijk dat deze vogels op Huis Bergh werden gevangen met lijmstokken, zoals blijkt uit een rekening uit 1529 waarin de jachtkosten worden vergoed voor “rakdos” of staafachtige hulpmiddelen gemaakt van deze stof.

Paadjes

De nieuwe bakstenen paden in de tuin vormen een interessante variant op de traditionele bloemperken en heggen. De parterre die een eerbetoon brengt aan zijn naamgever, Franz Wilhelm (1704-1737), is daar een voorbeeld van met zijn stervormige bakstenen die als sterrenbeelden over deze iconische ruimte zijn gelegd. In een ander element, dat van bovenaf zichtbaar is, is ‘FW’ gegraveerd; deze initialen verwijzen niet alleen naar hem, maar ook naar zijn vrouw Anna Maria, die hun naam ook voor toekomstige generaties opdroeg!

Kaatsbaan

Het handbalveld werd oorspronkelijk gebouwd voor de adel, en is vandaag de dag nog steeds te zien. De architectuur van het gebouw is een voorbeeld van hoe het gebouwd werd in 1560, toen graaf Willem IV het liet bouwen – volgens de mode van die tijd! Wist u dat deze sport wortels heeft die bijna even ver teruggaan als het moderne tennis? Tot 1626 was tennis erg populair onder de Nederlanders omdat zij aan twee kanten huizen bijbouwden waardoor er meer ruimte kwam voor tuinen. Waaronder een privétuin direct buiten Paleis Huis Bergh met uitzicht over het centrum van Amsterdam zelf (één ding dat we niet hebben veranderd).

Orangerie

De Orangerie werd gebouwd in opdracht van graaf Oswald III (1646-1712). Het gebouw stond waarschijnlijk in de buurt van het kaatsveld en omvatte ook grote en kleine sinaasappelbomen, een kachel om ze warm te houden in koudere perioden wanneer ze niet binnen al verwarmd werden door vuren of hete kachels; een soort broeikassen die strenge winters konden doorstaan zonder schade op te lopen – wat een onmogelijke taak lijkt als je bedenkt wat we weten over ons noordelijke klimaat, maar hé! Zie je wel.

Loden beelden

U staat nu bij de prachtige fontein. In het midden van dit stenen bouwwerk ziet u een oude tritonvis liggen met zijn ogen dicht terwijl het water van bovenaf op zijn gezicht valt

Degene die dit heeft gebouwd moet gevoel voor schoonheid hebben gehad, want het is één ding om wat stenen bij elkaar te leggen om iets structureels te maken, maar als ze zo esthetisch mooi zijn; ’s avonds laat opblijven om aan beeldhouwwerken te werken terwijl je kinderen slapen is elk moment weg van hen waard!

De opdracht voor deze fontein volgde toen de beelden naar tevredenheid van Oswald III waren geëxecteerd. In die tijd was Gutsche alleen bekend om zijn kleinere spuitende fonteinen, maar niet zo’n grote en indrukwekkende als deze centrale triton met daaromheen acht zeer gedetailleerde figuren – elk een afzonderlijk werk op zich!

Toen de familie Gutsche voor het eerst hun tuinfontein in Huis Bergh plaatste, wisten zij niet wat voor zeedier de fontein zou sieren. Na al die jaren is gekozen voor een replica die deze onzekerheid weerspiegelt en sinds de plaatsing zijn er in de stad nog veel meer tritons tot leven gekomen!

Tuinbeelden

De tuin van Huis Bergh is beroemd om zijn vele beelden. Sommige werden verkocht, maar de meeste zijn spoorloos verdwenen uit de tuinen van het kasteel en nu bestaan er nog slechts twee laat-17de-eeuwse vazen die ook uit deze periode dateren met drie speelse jongetjes die de seizoenen of levensgebeurtenissen zoals verjaardagen bij elk seizoen voorstelden

In het Nederlands: De tuin van het Heerengrachtje word gerespecteerd door zijn schatten die ervan gaan – soms wel heel erg veeleisch warende nog even!

Het pad slingert door de tuin, en je komt twee stenen zuilen tegen. Ze zijn bekroond met bollen die van binnenuit lijken op te lichten. Een effect dat ze nog majestueuzer moet hebben doen lijken tijdens de avonduren toen ze nog niet zo lang geleden deel uitmaakten van een ander inspanningsfeest in deze omgeving!

15e tot 18e eeuw

De familie Van den Bergh werd invloedrijker in de vijftiende eeuw. Zij bleven groeien met de benoeming van Oswald I tot graaf door Keizer Heilige Roomse Rijk, en Willem IV (1537-1586). In hun tuin gebeurde veel, onder meer de fontein die JeanBurette onder Albert graaf van Nassau in de Tachtigjarige Oorlog liet bouwen en renoveren.

Het Schloss heeft een grote geschiedenis en het is alleen mogelijk om te zien hoeveel er is toegevoegd sinds de oorspronkelijke bouw, omdat er zo veel archiefstukken zijn. Enkele verbouwingen zijn een oranjerie voor Hortensia-planten, die werd gebouwd onder Oswald III (1646-1712). Hij importeerde ook stenen tuinbeelden uit Coesfeld zoals die nu nog te zien zijn in hun laatste bloeitijd voordat Franz-Wilhelm het ook overnam. Dit staat hier bekend als “het hele complex raakte langzaam in onbruik”. Johan Baptist had een moord gepleegd in plaats van zelfmoord te plegen, maar toen zijn zoon koning werd, werd hij opgesloten binnen de gevangenismuren waar allerlei grappige dingen gebeurden!

Oude fruitrassen

De tuin van Huis Bergh heeft een lange geschiedenis achter de rug, met fruitvariëteiten die in het verleden en nu zijn aangeplant. De boomgaard maakte oorspronkelijk deel uit van dit prachtige landschap dat geïnspireerd is op oude tuinen van eeuwen geleden om zijn schoonheid voor altijd te laten voortbestaan!

In zijn tijd had de 300 jaar oude tuin van graaf Albert asperges en artisjokken. Hij bevatte ook aardbeien, perenbomen pruimen perziken onder andere dingen die we nu tot de kenmerkende eigenschappen van deze opmerkelijke ruimte rekenen zoals landschapsontwerp of fruitteeltpraktijken!

Beplanting van de oude tuin

De graaf van Alba gaf Jean Burette in 1636 de opdracht om de tuin te renoveren en aan te planten. In het contract staat dat hij “de mooiste bloemen die beschikbaar zijn” moet gebruiken, maar in die tijd waren anjers erg populair onder hovelingen vanwege hun zuiverheid en zoetheid; ze werden uiteindelijk bekend als “anjerkoning” vanwege zijn invloed bij koningin Anne van Frankrijk (die vóór Karel stierf). Ondanks een ineenstorting van de tulpenmarkt niet lang daarna-Bttiste zou deze decoratieve bollen blijven kopen omdat ze zeer gewild bleven bij andere Hollanders in heel Europa, ondanks het feit dat ze minder dan 10 jaar eerder nog outsellers waren!

Zichtlaan Emmerik

Oude laan sluit aan bij het ontwerp van het kaatsveld en heeft ook een mooie zichtlijn naar de Aldegundiskerk in Emmerik. 700 jaar geleden werd deze kerk gebouwd als Sint Martinus maar later werd ze bekend onder haar oorspronkelijke naam “Aldegunde” wat edelman of heer betekent.

Naar alle waarschijnlijkheid was de hoogste torenspits van Emmerik gewijd aan de heilige Aldegunda. De oude ligging van de kerk aan deze laan zou het voor voorbijgangers gemakkelijk hebben gemaakt om hun ogen op de hoge vorm te richten en er zeker van te zijn dat ze goed zagen wat je zei of deed. Tegenwoordig is het onmogelijk om te bepalen welk gebouw hier stond, want na de zware beschadiging tijdens de Tweede Wereldoorlog – toen de meeste gebouwen al bijna tot ruïnes waren gereduceerd – werd er niets gedaan om de schade te herstellen. Ook esthetisch veranderde er niets, ook al werd er wat puin geruimd, zodat men weer over de stad kon kijken!

Sterrenbos

De zichtlijn richting Emmerik loopt over in een Sterrebos. De halve ster, of liever “Ster” zoals het bekend staat om zijn paden die van het midden naar het einde uitstralen zoals sterren dat doen aan de nachtelijke hemel en daarom worden ze ook wel sterrenbossen genoemd. Dit omdat dit gebied twee centrale plekken heeft waar men met gemak op kruisend wild kon jagen – als het al niet heerlijk dichtbij was!

Oude waterstanden

Het kasteel in ‘s-Heerenberg was gebouwd op een moerassige vlakte en daardoor had het voortdurend te kampen met water. De aanwezigheid, te veel voor de bewoners, maar perfecte gelegenheid om steeds van beide kanten uit te kijken!

Het kasteel van Plantage is beroemd om zijn gebruik van de natte grond eromheen. Om dit te laten werken, bouwde men zogenaamde rabbatts; dit waren verhoogde gebieden die de planten droog hielden en kleine greppels langs de raq-bettins (de grens) bestaan vandaag de dag nog steeds in sommige delen van ThePlantage tot op heden. Maar hebben minder zichtbare overblijfselen aangezien bladeren ze meestal bedekken of indien niet regenwater heeft elk bewijs helemaal vernietigd!

Plantage 18e eeuw

De Plantage werd in de achttiende eeuw aangeplant. De oudste eiken hier dateren van 1785 en werden geplaatst op deze rabbet, of weilandrand waar hij samenkomt met de Hoog-Eltenstraat

om ons eraan te herinneren dat we dicht bij de natuur staan, zelfs achter muren of ver weg van stadscentra, zolang je je omgeving maar kent zoals deze oude bomen dat doen!

Het Plantage is een levendige plek om te wandelen met oude douglassparren, Japanse lariksen en rododendrons. De combinatie van bomen biedt natuurliefhebbers wat schaduw tegen de zon, terwijl diegenen die op zoek zijn naar cultuur hier op elk moment van de dag cultuur in overvloed kunnen vinden! Je weet nooit wat er gaat gebeuren – het kan van alles zijn, van een ontmoeting met een (of twee) vriendelijke honden aan de lijn of zelfs gewoon pure serendipiteit tijdens je reis door dit verbazingwekkende bosreservaat!

Locatie

Kasteel Huis Bergh

Hof van Bergh 8

7041 AC ‘s-Heerenberg